Co robić, kiedy boli brzuch?

Lekkie bolesne odczucia w jamie brzusznej w większości przypadków nie wymagają pilnego leczenia. Wezwanie pomocy medycznej jest konieczne w przypadku intensywnego bólu lub urazu w okolicy jamy brzusznej. Objawy, które wymagają konsultacji lekarskiej:

• uczucie ściskania w okolicy klatki piersiowej;
• obecność krwi w kale;
• wysoka temperatura ciała (powyżej 38 stopni Celsjusza);
• nieustanne nudności lub wymioty (trwające dłużej niż dobę);
• żółtaczka skóry lub białek oczu;
• ból w klatce piersiowej lub barkach;
• silny ból głowy;
• drętwienie mięśni karku;
• trudności z oddychaniem;
• osłabienie, omdlenia;
• pogorszenie wzroku.

Objawy, które wymagają konsultacji z lekarzem to długotrwałe zaparcia, pieczenie, ból brzucha podczas oddawania moczu, podwyższona temperatura ciała (powyżej 37 stopni Celsjusza), utrata apetytu i nieuzasadniona utrata wagi. Stopień zagrożenia dla zdrowia określa się na podstawie charakteru i lokalizacji bólu oraz objawów dodatkowych.

Ból brzucha może wywoływać nieprzyjemne doznania o różnej intensywności. Rodzaje bólu brzucha:

• tępy (stopniowy początek bólu i niewielki wzrost jego intensywności);
• ostry (pojawia się nagle i jest bardzo silny);
• palący (towarzyszy mu uczucie gorąca w dotkniętym obszarze);
• krótkotrwały, okresowy lub stały (przewlekły) ból brzucha. Ból jest uważany za przewlekły, jeśli utrzymuje się dłużej niż trzy miesiące;
• skurczowy. Towarzyszą mu niekontrolowane skurcze mięśni (spazmy). Występuje przy biegunce, zaparciach i wzdęciach brzucha. W przypadku zapalenia żołądka lub jelit bolesne skurcze często występują wraz z gorączką;
• spastyczny (kolka). Napadowe, kłujące bóle brzucha mogą być objawem kamieni żółciowych lub nerkowych.

Podział bólów brzucha uwzględnia także ich lokalizację. Ból, który występuje w jednym miejscu, nazywany jest zlokalizowanym. Jeśli ból występuje w całym ciele – nazywany jest bólem uogólnionym. Ponadto, podczas diagnozowania bólu brzucha bierze się pod uwagę jego intensywność.

Ostre bóle brzucha (zazwyczaj nagłe, silne, przeszywające) najczęściej występują na skutek chorób zapalnych narządów jamy brzusznej, które wymagają pilnej pomocy medycznej (np. zapalenia wyrostka robaczkowego lub wrzodów żołądka). Inne przyczyny ostrego bólu brzucha to:

• krwotok wewnętrzny (na skutek urazu, samoistnego poronienia, pęknięcia śledziony lub tętniaka aorty brzusznej);
• zakaźne lub zapalne choroby układu pokarmowego;
• niedokrwienie;
• zaburzenia endokrynologiczne (np. niedoczynność tarczycy, tyreotoksykoza);
• niedrożność, perforacja jelit;
• zatrucie pokarmowe;
• choroby krwi (np. anemia, trombocytopenia).

W przypadku ostrego bólu brzucha konieczne jest wezwanie pomocy medycznej. Osobie należy zapewnić spokój i odpoczynek w łóżku.

Tępy ból brzucha jest spowodowany wrzodami żołądka i dwunastnicy. Ból brzucha może nasilać się w nocy, rano, kilka godzin po jedzeniu i ustępować po spożyciu posiłku. Inne przyczyny tępego, kłującego bólu brzucha to torbiele jajnika, zapalenie wyrostka robaczkowego, infekcje dróg moczowych, kamienie nerkowe, choroba refluksowa przełyku, zapalenie żołądka, zaparcia i zespół jelita drażliwego.

Kłujący ból brzucha występuje na skutek zapalenia uchyłków jelita, zapalnych chorób jelit, zapalenia wyrostka robaczkowego lub choroby Leśniowskiego-Crohna. Bólowi brzucha o charakterze kłującym mogą towarzyszyć nudności, wymioty oraz szybkie uczucie sytości podczas jedzenia.

Opasujący ból brzucha może być spowodowany rozszerzeniem miednicy w czasie ciąży, które jest jednym z etapów przygotowania organizmu do porodu. Czynnikiem wywołującym nagły opasujący ból brzucha, który promieniuje do pleców, jest zapalenie trzustki. Ból brzucha może również wystąpić przy zapaleniu dwunastnicy, hemoroidach, międzyżebrowej neuralgii i przepuklinie przeponowej.

Ból spastyczny w brzuchu jest spowodowany zespołem jelita drażliwego, wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, chorobą Leśniowskiego-Crohna, endometriozą, alergią pokarmową lub infekcjami jelita grubego. Bólowi może towarzyszyć zaparcie, biegunka, wzdęcia brzucha i obecność śluzu w kale.

Ból brzucha towarzyszący gorączce i dreszczom jest najczęściej wynikiem procesu zapalnego w tkankach jamy brzusznej, bakteryjnej lub wirusowej infekcji. Przyczyny gorączki i bólu brzucha to:

• zapalenie pęcherzyka żółciowego, charakterystyczne dla tego schorzenia jest nasilenie bólu brzucha podczas głębokiego oddychania;
• zapalenie płuc;
• infekcje układu moczowego, najądrza. W przypadku zapalenia najądrza ból w jądrze może promieniować do brzucha;
• zapalenie otrzewnej, błony śluzowej żołądka, jelita cienkiego i grubego, wyrostka robaczkowego;
• kamień nerkowy;
• zatrucie pokarmowe;
• choroby narządów miednicy mniejszej, mogą powodować ból brzucha podczas stosunku seksualnego;
• zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego, gruczołu krokowego, trzustki, nerek;
• ostre choroby zakaźne, np. mononukleoza, gruźlica, szkarlatyna.

Ból brzucha z gorączką może wystąpić w przebiegu białaczki lub mukowiscydozy – genetycznej choroby prowadzącej do zaburzeń funkcjonowania błon śluzowych. Inną przyczyną bólu może być kryzys addisonowski – ciężki stan spowodowany gwałtownym zatrzymaniem produkcji hormonów nadnerczy.

Bóle brzucha mogą mieć charakter opasujący i występować w górnej (powyżej pępka), dolnej części, po lewej lub prawej stronie od pępka.

Dla Twojej wygody udostępniamy naszą tabelę w formie ilustracji. W razie potrzeby możesz ją zapisać lub udostępnić znajomym.

Lokalizacja bólu brzucha

W przypadku zatrucia pokarmowego bóle mogą wystąpić w dowolnej części brzucha. W przypadku kolki nerkowej obserwuje się wędrujące bóle brzucha, które nie mają wyraźnej lokalizacji.

Ból brzucha może przebiegać z utratą apetytu, uczuciem dyskomfortu, wzdęciami, zaparciem, odbijaniem lub zgagą. Inne objawy, które mogą towarzyszyć bólowi brzucha:

• gorączka;
• nudności, wymioty;
• biegunka;
• odwodnienie;
• krew w kale, moczu lub wymiocinach;
• obrzęki;
• twardy, napięty brzuch;
• bóle między łopatkami, w klatce piersiowej, szyi, barkach lub innych częściach ciała;
• żółtaczka;
• duszności;
• nieuzasadniona utrata wagi;
• bolesne, zbyt rzadkie lub zbyt częste oddawanie moczu.

Bóle brzucha w nocy prowadzą do zaburzeń snu. Objawy mogą się nasilać podczas wysiłku fizycznego lub po posiłku.

Ból brzucha może być objawem choroby wrzodowej układu pokarmowego, zapalenia wyrostka robaczkowego lub zapalenia pęcherzyka żółciowego. Zespół bólowy wywołany zawałem brzucha lub krwotokiem wewnętrznym może prowadzić do nieodwracalnych konsekwencji.

Bóle w brzuchu mogą być spowodowane chorobami wewnętrznych organów, które znajdują się w jamie brzusznej. Narządy, których schorzenia mogą powodować ból brzucha:

• żołądek;
• jelita;
• wątroba;
• trzustka;
• śledziona;
• pęcherzyk żółciowy.

Bolesne doznania w obrębie jamy brzusznej mogą również występować wskutek chorób nerek i pęcherza moczowego. U kobiet bóle brzucha mogą być objawem chorób macicy lub jajników.

Przyczyną bólów brzucha mogą być zaparcia, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zapalenie jelita grubego, nowotwory, kamica żółciowa lub niedrożność jelit. Bolesne doznania mogą również być spowodowane zespołem jelita drażliwego – stanem, w którym zwiększa się lub zmniejsza częstość skurczów mięśni jelitowych.

Dla Twojej wygody udostępniamy naszą tabelę w formie ilustracji. W razie potrzeby możesz ją zapisać lub udostępnić znajomym.

Bóle brzucha w przebiegu chorób układu pokarmowego

Objawy chorób przewodu pokarmowego mogą być zaostrzone przez zatrucie. Toksyny podrażniają błonę śluzową żołądka i powodują skurcze, które nasilają się, gdy mięśnie brzucha pracują, aby pozbyć się czynników zakaźnych.

Przyczyny bólu brzucha po jedzeniu można podzielić na dwie grupy: związane z jedzeniem i spowodowane chorobami narządów wewnętrznych. W pierwszym przypadku bolesne odczucia zwykle ustępują samoistnie po kilku godzinach.

Jeśli ból brzucha po jedzeniu jest spowodowany chorobą, uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej występuje niemal stale, okresowo nasilając się lub ustępując. Przyczyny bólu brzucha po jedzeniu:

• zatrucie pokarmowe. Zjedzenie zepsutej lub złej jakości żywności może prowadzić do bólu brzucha, któremu towarzyszą wymioty, biegunka i gorączka;
• spożywanie pokarmów, które podrażniają ściany żołądka (np. soki owocowe, pomidory, sery topione);
• spożywanie pikantnych potraw. Na przykład papryczki chili zawierają kapsaicynę, substancję, która powoduje uczucie pieczenia i podrażnia ściany żołądka;
• spożywanie pokarmów, które powodują zwiększone tworzenie się gazów i wzdęcia brzucha (cebula, fasola, brokuły, kapusta i słodkie napoje gazowane);
• niestrawność (dyspepsja). Występuje wskutek zaburzeń procesu trawienia, które mogą być spowodowane przejadaniem się lub niedoborem enzymów trawiennych. Niestrawności często towarzyszą wzdęcia i nudności;
• picie napojów zawierających kofeinę (np. herbaty, kawy, coli). Kofeina może podrażniać ściany żołądka i powodować dyskomfort w jamie brzusznej;
• nadużywanie alkoholu, zwłaszcza gazowanego (wino musujące, piwo). Powoduje on wzdęcia brzucha i może nasilać zgagę;
• przejadanie się (może mu towarzyszyć “pulsowanie” w jamie brzusznej, bez bólu).

Ból brzucha po jedzeniu może być objawem zapalenia żołądka, wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, choroby Leśniowskiego-Crohna, wrzodów żołądka (objawiających się piekącym bólem w żołądku po jedzeniu), kamieni żółciowych (nagły, ostry ból brzucha spowodowany zablokowaniem przewodu żółciowego). Nadczynność tarczycy (zwiększona produkcja hormonów tarczycy) może prowadzić nie tylko do bólu brzucha, ale także do biegunki, kołatania serca lub nieuzasadnionej utraty wagi.

Zespołowi jelita drażliwego mogą towarzyszyć zaparcia, wzdęcia brzucha, wodnista biegunka bez bólu brzucha i skurcze żołądka, które nie zawsze występują bezpośrednio po jedzeniu. Choroba refluksowa przełyku charakteryzuje się zarzucaniem kwasu z żołądka do przełyku, co powoduje pieczenie w gardle, klatce piersiowej i żołądku.

Ból brzucha może być również spowodowany alergią na niektóre pokarmy (np. orzeszki ziemne, soję), celiakią (nietolerancją pszenicy, owsa, żyta) lub niedoborem laktazy (niezdolnością organizmu do trawienia produktów mlecznych).

Przyczyną zatrucia pokarmowego są czynniki zakaźne obecne w żywności (np. salmonella lub E. coli). Żywność, która może powodować zatrucia pokarmowe to:

• mięso, ryby, owoce morza niepoddane obróbce termicznej;
• surowe owoce i warzywa;
• niepasteryzowane mleko;
• jaja, sosy, inne produkty spożywcze i dania gotowe, których warunki przechowywania nie były przestrzegane;
• zanieczyszczona żywność lub woda;
• przeterminowana żywność.

Objawy zatrucia pokarmowego

Ból brzucha związany z zatruciem pokarmowym może wystąpić w ciągu 30 minut, kilku godzin lub kilku dni po spożyciu pokarmu. Bólowi związanemu z zatruciem pokarmowym mogą towarzyszyć wzdęcia brzucha, gazy, biegunka, nudności, wymioty, skurcze żołądka, gorączka, dreszcze, ból głowy lub skurcze.

Neurologiczny ból brzucha może być objawem zespołu uwięźnięcia nerwu skórnego brzucha. Ostry, tępy lub piekący ból może rozprzestrzeniać się na górną i dolną część brzucha, a także na obszar pachwiny. Neurologiczny ból brzucha może nasilać się podczas obracania, zginania, zmiany pozycji ciała i ustępować w pozycji leżącej.

Przyczyną bólu brzucha w przebiegu osteochondrozy może być ucisk lub podrażnienie korzeni nerwowych przebiegających przez kręgosłup. Jeśli przepuklina międzykręgowa uciska nerwy biegnące do narządów jamy brzusznej, również powoduje ból brzucha. Objawy neurologicznego bólu brzucha obejmują uczucie ciężkości, odbijanie o nieprzyjemnym zapachu i głośnym dźwięku, pieczenie za mostkiem, wzdęcia brzucha i uczucie głodu, które może występować nawet po niedawno spożytym posiłku.

Przyczyny bólu brzucha u dzieci pokrywają się z czynnikami rozwoju zespołu bólowego u dorosłych. Na przykład dziecko może odczuwać ból brzucha z powodu zapalenia żołądka, zaparcia, zatrucia pokarmowego, z powodu spożycia napojów gazowanych, zapalenia wyrostka robaczkowego lub wrzodu żołądka. Psychosomatyka bólu brzucha u dzieci może być związana z lękiem, depresją i zaburzeniami emocjonalnymi. Jednym z czynników wywołujących ból brzucha u dzieci jest niedorozwój układu enzymatycznego i narządów trawiennych.

Diagnostyka bólu u niemowląt jest skomplikowana z powodu niemożliwości analizowania dolegliwości. Z powodu bólu dziecko staje się marudne, płaczliwe, nie chce jeść i podciąga nóżki do brzuszka. Częstymi czynnikami wywołującymi ból brzucha u niemowlęcia są kolki, połknięcie ciał obcych i przyjmowanie leków.

Ból brzucha u mężczyzn może być spowodowany zapaleniem gruczołu krokowego lub skrętem jądra. Ból wywołują również infekcje dróg moczowych i choroby przenoszone drogą płciową (np. chlamydioza lub rzeżączka).

Przyczyną bólu brzucha u kobiet może być pęknięcie torbieli, zapalenie lub deformacja jajnika. Skurcze i ból brzucha mogą być spowodowane skurczami macicy podczas pierwszych dni miesiączki, poronieniem lub chorobami narządów rozrodczych (np. zespołem policystycznych jajników, zapaleniem jelita grubego lub zapaleniem przydatków). Ból brzucha podczas owulacji jest spowodowany podrażnieniem zakończeń nerwowych w wyniku rozciągnięcia ściany jajnika.

Ból brzucha we wczesnej ciąży jest związany ze zmianami wielkości macicy i implantacją zarodka w ścianie macicy. Ból może być również spowodowany infekcjami dróg moczowych lub ciążą pozamaciczną (zapłodnione jajeczko znajduje się poza macicą, np. w jajowodzie), która wymaga interwencji chirurgicznej.

Ból pod żebrami w późnej ciąży jest spowodowany rosnącym płodem, który uciska narządy jamy brzusznej. Bolesne odczucia mogą wystąpić nawet po porodzie z powodu skurczów macicy. Krwawienie i silny ból brzucha w ciąży mogą wskazywać na oderwanie łożyska od ścian macicy. Poronienie jest kolejną przyczyną bólów skurczowych, które wymagają pilnego kontaktu z ginekologiem.

Pulsujący, skurczowy lub tępy ból zlokalizowany w podbrzuszu może rozpocząć się na jeden-dwa dni przed miesiączką lub w jej trakcie. Ból brzucha, który występuje przez kilka dni, promieniuje do pleców lub bioder. Przyczyny bólu brzucha podczas miesiączki:

• endometrioza (rozrost tkanek błony śluzowej poza macicą);
• mięśniak macicy (łagodny guz w ścianie macicy);
• adenomioza (rozrost tkanki wyściełającej macicę do jej mięśniowych ścian);
• choroby zapalne miednicy;
• zwężenie szyjki macicy (zwężenie ujścia szyjki macicy, które stanowi przeszkodę dla przechodzenia wydzieliny miesiączkowej i zwiększa ciśnienie w macicy).

Uczuciu dyskomfortu w jamie brzusznej podczas miesiączki mogą towarzyszyć wzdęcia, biegunka, nudności i ból w dolnej części pleców. Mogą też wystąpić zawroty głowy, bóle głowy, drażliwość i zmęczenie.

W przypadku bólu brzucha należy zgłosić się do gastroenterologa. W zależności od wyników badań diagnostycznych lekarz zaleci leczenie lub skieruje pacjenta na konsultację do innych specjalistów (np. chirurga lub proktologa).

Lekarz przeprowadza badanie dotykowe brzucha, analizuje dolegliwości pacjenta (charakter, lokalizację bólu i objawy towarzyszące) oraz przeprowadza wywiad lekarski. Diagnostyka bólu brzucha:

• badania odbytu (rektoskopia i anoskopia);
• badania krwi, kału i moczu;
• RTG jamy brzusznej i klatki piersiowej;
• USG jamy brzusznej i narządów miednicy;
• tomografia komputerowa;
• elektrokardiogram;
• endoskopia (badanie żołądka i górnej części jelita cienkiego za pomocą sondy przechodzącej przez jamę ustną i przełyk).

W przypadku podejrzenia choroby przenoszonej drogą płciową wykonuje się badania laboratoryjne wymazów z narządów płciowych w celu określenia rodzaju czynnika zakaźnego. W przypadku kobiet można wykonać test ciążowy.

Samoleczenie z pomocą środków ludowych na ból brzucha nie jest zalecane ze względu na ryzyko nasilenia objawów i rozwoju powikłań. W przypadku niezdiagnozowanego zespołu bólowego nie zaleca się podejmowania żadnych działań bez konsultacji lekarskiej, ponieważ ból brzucha może być spowodowany poważnymi schorzeniami.

Możliwe jest złagodzenie umiarkowanego bólu brzucha, któremu nie towarzyszy wysoka gorączka i silne wymioty, przed wizytą u lekarza. Sposoby, które pomogą złagodzić ból brzucha w domu:

• picie odpowiedniej ilości wody dziennie (do dwóch litrów);
• powstrzymanie się od jedzenia twardych i pikantnych potraw przez kilka godzin;
• jeśli bólowi brzucha towarzyszą wymioty, zaleca się poszczenie przez sześć godzin. Po tym czasie można zjeść coś miękkiego – kaszkę ryżową na wodzie, krakersy lub puree ze świeżych jabłek. Produkty mleczne nie są zalecane;
• jeśli ból brzucha nasila się po jedzeniu i towarzyszy mu zgaga, można przyjmować leki zobojętniające – leki zmniejszające kwasowość soku żołądkowego (tylko po konsultacji z lekarzem).

W przyszłości można zapobiec bólom brzucha poprzez spożywanie częstych posiłków w małych porcjach, regularne ćwiczenia i dietę. Należy ograniczyć spożycie pokarmów, które powodują wzdęcia brzucha (rośliny strączkowe, kapusta, cebula, grzyby, mleko i produkty mleczne, jabłka, morele, produkty pełnoziarniste, soki, piwo, napoje gazowane). Konieczne jest również ograniczenie spożycia kawy, herbaty i napojów alkoholowych.

Zaleca się unikanie owoców cytrusowych, pomidorów, tłustych i smażonych potraw, ponieważ zwiększają one kwasowość żołądka. W przypadku ostrego bólu brzucha niedozwolone jest:

• przyjmowanie jakichkolwiek leków (przeciwbólowych, przeczyszczających, antybiotyków, przeciwskurczowych), ponieważ może to utrudnić postawienie diagnozy;
• przykładanie poduszki grzewczej do brzucha lub branie gorącej kąpieli – może to zwiększyć stan zapalny i aktywować krwawienie;
• przeprowadzanie zabiegów przeczyszczających (lewatywy lub substancji wywołujących wymioty).

Przed przybyciem lekarza zaleca się zmierzenie temperatury ciała i ciśnienia krwi. Na bolący obszar można przyłożyć lód – pomoże to zmniejszyć ból i spowolnić rozwój procesu zapalnego. Jeśli ból brzucha jest spowodowany chorobą, konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem i wdrożenie zaleconego leczenia.

Ból brzucha, nudności, wymioty i biegunka to częste objawy zapalenia żołądka i jelit. Syndrom ten może być wywołany przez wirusy, pasożyty lub bakterie. Jeśli źródłem zakażenia była zanieczyszczona żywność, diagnozuje się zatrucie pokarmowe.

Zapalenie żołądka i jelit oraz zatrucie pokarmowe zwykle ustępują samoistnie w ciągu dnia lub dwóch i nie powodują żadnych powikłań u zdrowych osób. Leczenie ma na celu złagodzenie objawów i zapobieganie odwodnieniu, poważnemu powikłaniu zapalenia żołądka i jelit, które może być śmiertelne dla małych dzieci i osób starszych.

Picie dużej ilości płynów jest niezbędne, aby zapobiec odwodnieniu. Oprócz czystej wody zaleca się spożywanie specjalnego roztworu, który przywraca równowagę wodno-mineralną w organizmie. Proszek do przygotowania roztworu jest sprzedawany w aptece, ale można go zastąpić domowym zamiennikiem – w jednym litrze wody należy rozpuścić jedną łyżeczkę soli i osiem łyżeczek cukru.

Po ustaniu wymiotów można przyjmować pokarmy w małych porcjach. Lepiej zacząć od lekkich pokarmów (kaszka ryżowa na wodzie, banany lub tosty). Tłuste, słodkie, pikantne potrawy, produkty mleczne, napoje zawierające kofeinę i alkohol należy wykluczyć z diety do czasu poprawy samopoczucia, ponieważ mogą one podrażniać błony śluzowe przewodu pokarmowego i nasilać objawy.

Zapobieganie bólom brzucha opiera się na modyfikacji diety. Jak zapobiegać bólom brzucha:

spożywać pokarmy bogate w błonnik w przypadku zaparć;

• ograniczyć pokarmy wzdymające w przypadku wzdęć brzucha (np. brokuły, kapusta, rośliny strączkowe, napoje gazowane);
• unikać pokarmów i napojów zawierających fruktozę w przypadku biegunki (soki owocowe, słodycze, galaretki);
• wykluczyć z diety fast foody (hamburgery, hot dogi, chipsy);
• pić wystarczającą ilość płynów, aby zapobiec odwodnieniu;
• ograniczyć spożycie kofeiny, która może nasilać zgagę i nudności;
• przeżuwać pokarm powoli i dokładnie;
• unikać przejadania się, jedzenia kolacji później niż trzy do czterech godzin przed snem;
• unikać alkoholu i palenia tytoniu.

Kolejnym elementem zapobiegania bólom brzucha jest utrzymanie prawidłowej masy ciała. Konieczne jest również zmniejszenie negatywnego wpływu stresu poprzez relaksację, oddychanie i ćwiczenia.