Czym jest toczeń rumieniowaty układowy?
Toczeń rumieniowaty układowy jest autoimmunologiczną chorobą zapalną tkanki łącznej, która może wpływać na stawy, nerki, skórę, błony śluzowe i ściany naczyń krwionośnych. Termin „toczeń”, opisujący wysypkę o określonym kształcie na policzkach, pojawił się w średniowieczu, a w 1872 roku austriacki i węgierski dermatolog oraz wenerolog Moritz Kaposi po raz pierwszy wskazał na ogólnoustrojowy charakter choroby. Częstość występowania tocznia rumieniowatego układowego na świecie wynosi około 60-70 przypadków na 100 000 osób.
Jakie są objawy tocznia rumieniowatego układowego?
Zadaj pytanie dermatologii «Doctorpro»
Symptomy tocznia zależą od tego, które układy narządów są dotknięte chorobą. Objawy tocznia rumieniowatego układowego mogą obejmować:
- wysypkę na twarzy i ciele;
- ból mięśni i stawów;
- silne zmęczenie, które nie ustępuje po długich okresach odpoczynku;
- bóle głowy;
- zwiększoną suchość skóry;
- gorączkę;
- utratę masy ciała;
- wypadanie włosów (łysienie typu plackowatego występuje u około 14-50% pacjentów z toczniem rumieniowatym układowym);
- zawroty głowy;
- duszność, ból w klatce piersiowej przy głębokim oddychaniu lub w pozycji leżącej;
- obrzęk nóg lub skóry wokół oczu;
- powiększenie węzłów chłonnych szyjnych, pachwinowych lub pachowych (reaktywne powiększenie węzłów chłonnych jest jednym z objawów zaostrzenia tocznia rumieniowatego układowego);
- depresję, zwiększony niepokój;
- dezorientację;
- suchość oczu;
- drgawki;
- ból w klatce piersiowej lub brzuchu;
- przebarwienia palców rąk i nóg pod wpływem zimna lub stresu (choroba Raynauda).
Skóra w chorobie Raynauda, która może towarzyszyć toczniowi rumieniowatemu układowemu, nabiera niebiesko-fioletowego, białego lub czerwonego odcienia. Objawy schorzenia mogą nasilać się wraz z rozwojem stanu zapalnego stawów, skóry, nerek, błon śluzowych serca, płuc i mózgu.
Jak wygląda toczeń rumieniowaty układowy?
Toczeń rumieniowaty układowy objawia się jako płaskie lub wypukłe zaczerwienione plamy skóry na odsłoniętych obszarach twarzy i szyi, górnej części klatki piersiowej, łokci, boków dłoni i palców. Częstym objawem SLE jest wysypka, która zwykle dotyka nosa, jego grzbietu, obszarów pod brwiami oraz policzków i ma kształt motyla.
W rzadkich przypadkach tocznia rumieniowatego układowego na błonach śluzowych nosa i jamy ustnej (zwłaszcza na podniebieniu, dziąsłach i wewnętrznej stronie policzków) pojawiają się pęcherze i owrzodzenia. Zaostrzeniom choroby może towarzyszyć uogólnione lub ogniskowe łysienie. Niektóre osoby o jasnej karnacji z toczniem mogą doświadczać nadwrażliwości na słońce (przedłużające się wysypki, nasilające się pod wpływem ekspozycji na światło słoneczne). Na poniższych zdjęciach można zobaczyć, jak wygląda toczeń rumieniowaty układowy.
Dlaczego dochodzi do rozwoju tocznia rumieniowatego układowego?
Dokładne przyczyny tocznia rumieniowatego układowego nie zostały ustalone, ale wiadomo, że SLE może być wywołany przez czynniki wewnętrzne (np. brak równowagi hormonalnej) i zewnętrzne (leki, nadmierna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe). Patogeneza tocznia rumieniowatego układowego może obejmować:
- mutacje genetyczne (dziedziczone);
- wysoki poziom zanieczyszczenia środowiska;
- przewlekły stres;
- palenie tytoniu;
- powikłania infekcji wirusowych.
Choroba może również wystąpić na tle nadużywania leków (leki przeciwdrgawkowe, antybiotyki). TRU nie jest chorobą zakaźną, więc nie jest przenoszony przez dotyk czy drogą kropelkową.
Jaką formę może mieć toczeń rumieniowaty?
Toczeń rumieniowaty układowy u mężczyzn i kobiet może mieć postać łagodną, umiarkowaną lub ciężką. Łagodna postać choroby charakteryzuje się problemami skórnymi, dolegliwościami stawów i zmęczeniem. Choroba o średnim nasileniu cechuje się zapaleniem narządów wewnętrznych (nerek, płuc). Ciężkiej postaci TRU może towarzyszyć dysfunkcja ważnych narządów (serce, mózg).
Wyróżnia się również toczeń rumieniowaty ostry, podostry i przewlekły. Amerykańska Fundacja Tocznia (Lupus Foundation of America) szacuje, że co najmniej pięć milionów ludzi na całym świecie cierpi na różne formy tej choroby autoimmunologicznej.
Ostry toczeń rumieniowaty
Ostra postać tocznia rumieniowatego układowego, któremu towarzyszy stan zapalny skóry, powoduje wysypkę w kształcie motyla, która wygląda jak oparzenie słoneczne na nosie i policzkach. Może ona pojawić się nagle, na przykład w wyniku wielogodzinnej ekspozycji na słońce.
Wysypki są zwykle bezbolesne, ale mogą swędzieć i rozprzestrzeniać się na kończyny. Dodatkowe objawy w ostrym przebiegu tocznia rumieniowatego układowego mogą obejmować zapalenie jamy ustnej, pokrzywkę i wypadanie włosów – stan zapalny towarzyszący SLE może być zlokalizowany w różnych częściach ciała.
Toczeń rumieniowaty przewlekły
Przewlekły (dyskoidalny) toczeń rumieniowaty powoduje powstawanie okrągłych owrzodzeń w kształcie monety, które najczęściej dotykają skóry głowy lub twarzy (uszy, policzki, nos), ale mogą pojawić się na innych częściach ciała. Ból i swędzenie są zwykle nieobecne w przewlekłej postaci choroby. Po wyleczeniu owrzodzenia mogą pozostawiać blizny lub powodować przebarwienia skóry.
Podostry toczeń rumieniowaty
Podostremu skórnemu toczniowi rumieniowatemu towarzyszy pojawienie się czerwonych, okrągłych lub wypukłych plam, które występują głównie na szyi, ramionach, plecach lub klatce piersiowej (obszary ciała narażone na działanie promieni słonecznych). Zdarza się, że wysypka w podostrej postaci schorzenia, która nie powoduje swędzenia i nie pozostawia blizn, przypomina łuszczycę. Kolor skóry może jednak ulec zmianie po ustąpieniu plam.
Na jakie typy dzieli się toczeń?
Istnieją cztery główne rodzaje tej choroby. Rodzaje tocznia:
- toczeń rumieniowaty układowy. Może wpływać na całe ciało, jest najczęstszym i najniebezpieczniejszym rodzajem patologii;
- polekowy. Jego przyczyną jest długotrwałe stosowanie leków. Objawy choroby pojawiają się zwykle trzy do sześciu miesięcy po rozpoczęciu stosowania lekarstw i znikają po ich odstawieniu;
- noworodkowy. Występuje podczas rozwoju wewnątrzmacicznego i może powodować problemy ze skórą, wątrobą lub sercem;
- skórny.
W skórnym SLE układ odpornościowy atakuje komórki naskórka, postrzegając je jako ciała obce, co powoduje wysypkę lub obrzęk. Zwykle dotyczy to obszarów skóry, które są regularnie narażone na działanie promieni słonecznych.
Jak rozwija się toczeń rumieniowaty układowy według stadium?
Nie ma ścisłej klasyfikacji etapów tocznia rumieniowatego układowego, ponieważ choroba wiąże się z szerokim zakresem objawów w zależności od indywidualnych cech organizmu. TRU może pojawić się nagle wraz z gorączką lub rozwijać się stopniowo przez kilka miesięcy bądź lat, czemu towarzyszą naprzemienne okresy zaostrzeń i remisji. Możliwe jest również występowanie postaci choroby o stabilnym nasileniu objawów przez długi okres.
Czym grozi toczeń rumieniowaty układowy?
W przypadku SLE wzrasta podatność organizmu na infekcje z powodu nieprawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Inne powikłania tocznia rumieniowatego układowego mogą obejmować:
- problemy ze wzrokiem;
- zaburzenia pamięci;
- niedokrwistość, zakrzepicę, zapalenie naczyń krwionośnych;
- zapalenie mięśnia sercowego, tętnic lub błony serca;
- nowotwory;
- uszkodzenie kości i złamania.
Jeśli choroba rozprzestrzeni się na nerki, może wystąpić ich zapalenie i niewydolność. Uszkodzenie układu oddechowego przy SLE może wywołać zapalenie płuc i krwotok płucny.
Jak diagnozuje się toczeń rumieniowaty układowy?
Po zaobserwowaniu objawów tocznia rumieniowatego układowego (takich jak wysypka w kształcie motyla na twarzy lub nadmierna suchość skóry), należy umówić się na wizytę u dermatologa. Metody diagnostyczne tocznia rumieniowatego układowego mogą obejmować:
- badanie;
- zebranie wywiadu;
- badania laboratoryjne krwi i moczu.
Diagnostyka laboratoryjna tocznia rumieniowatego układowego może być uzupełniona USG serca lub nerek. Badanie przeprowadza się, jeśli istnieje podejrzenie zaburzeń pracy narządów wewnętrznych.
Jakie badania należy wykonać w przypadku tocznia rumieniowatego układowego?
W przypadku tocznia rumieniowatego układowego konieczne jest wykonanie badań moczu i krwi. Jeśli choroba wpływa na nerki, może wzrosnąć stężenie czerwonych krwinek lub białka w moczu. Podczas tocznia rumieniowatego układowego poziom płytek krwi, białych i czerwonych krwinek oraz hemoglobiny we krwi może się zmniejszyć, a poziom białka C-reaktywnego i szybkość sedymentacji erytrocytów – wzrosnąć. Innym markerem tocznia rumieniowatego układowego jest dodatni wynik testu na obecność przeciwciał przeciwjądrowych (ANA).
Do kompleksowej diagnostyki tocznia rumieniowatego układowego można wykorzystać kryteria Europejskiego Sojuszu Stowarzyszeń Reumatologicznych, dawniej znanego jako Europejska Liga do Walki z Reumatyzmem (EULAR/ACR).
| Kryteria diagnostyczne EULAR/ACR dla tocznia rumieniowatego układowego | |
| Kryterium | Waga (liczba punktów) |
| Temperatura powyżej 38 °C | 2 |
| Leukopenia | 3 |
| Małopłytkowość | 4 |
| Niedokrwistość hemolityczna autoimmunologiczna | 4 |
| Majaczenie | 2 |
| Psychoza | 3 |
| Napady drgawkowe | 5 |
| Łysienie | 2 |
| Owrzodzenia jamy ustnej | 2 |
| Płyn w jamie opłucnej lub osierdziu | 5 |
| Ostre zapalenie osierdzia | 6 |
| Objawy zaburzeń układu mięśniowo-szkieletowego | 6 |
| Białkomocz | 4 |
| Zapalenie nerek | 8 |
| Przeciwciała przeciwfosfolipidowe | 2 |
| Specyficzne dla SLE autoprzeciwciała | 6 |
Dodatni wynik testu ANA (co najmniej 1:80) jest warunkiem wstępnym zastosowania kryteriów diagnostycznych. Jeśli całkowity wynik pacjenta wynosi co najmniej 10 i spełnione jest minimum jedno kryterium kliniczne, choroba jest klasyfikowana jako toczeń rumieniowaty układowy.
Jak leczy się toczeń rumieniowaty układowy?
Celem leczenia tocznia rumieniowatego układowego jest zmniejszenie nasilenia objawów i zapobieganie zaostrzeniom i powikłaniom choroby. Metody leczenia tocznia rumieniowatego układowego stosowane w Centrum Medycznym Doctorpro mogą uwzględniać:
- niesteroidowe leki przeciwzapalne;
- kortykosteroidy (zmniejszają stan zapalny, gorączkę, ból i obrzęk);
- leki przeciwzakrzepowe (stosowane w toczniu rumieniowatym układowym w przypadku podwyższonego stężenia płytek krwi w ogólnej morfologii).
Leczenie może być uzupełnione lekami na niedokrwistość, nadciśnienie lub osteoporozę. Schemat terapii tocznia rumieniowatego układowego jest dostosowany do indywidualnego ryzyka zaostrzeń, masy ciała (wykorzystywanej do obliczania dawek leków) i powiązanych objawów.
Wytyczne kliniczne dotyczące zapobiegania toczniowi rumieniowatemu układowemu
Nie ma pewnych sposobów zapobiegania toczniowi, ale dostosowanie stylu życia może pomóc uniknąć powikłań choroby. Zindywidualizowane zalecenia dotyczące zapobiegania toczniowi rumieniowatemu układowemu mogą obejmować:
- unikanie stresu;
- normalizację snu;
- dbanie o codzienną aktywność fizyczną;
- unikanie palenia tytoniu;
- niedopuszczenie do długotrwałej ekspozycji na bezpośrednie działanie promieni słonecznych, stosowanie odzieży chroniącej przed słońcem i kremów ze współczynnikiem ochrony przeciwsłonecznej (SPF) wynoszącym co najmniej 50.
Integralną częścią profilaktyki choroby są okresowe wizyty u dermatologa. Badania lekarskie przy SLE mogą być zaplanowane (kilka razy w roku) i niezaplanowane (przeprowadzane natychmiast po wystąpieniu zaostrzeń choroby).
Dieta przy toczniu rumieniowatym układowym: podstawowe zasady żywienia
Zrównoważona dieta podczas tocznia rumieniowatego układowego pomaga utrzymać stabilne funkcjonowanie narządów i układów organizmu, wydłużyć okres remisji oraz zapobiega skutkom ubocznym terapii lekowej. Cechy diety w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego:
- zmniejszenie spożycia tłuszczu;
- włączenie do codziennego menu owoców, warzyw, produktów pełnoziarnistych;
- rezygnacja ze spożywania alkoholu.
Oprócz diety lekarz może przepisać preparaty wapnia, a także witaminy D i E (zalecane dzienne dawki, w zależności od wieku, można skonsultować z lekarzem). Wysoce niepożądane jest włączanie do diety żywności i ziół (np. echinacei i lucerny) bez zgody lekarza ze względu na zwiększone ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.
Czy toczeń rumieniowaty układowy można całkowicie wyleczyć?
Wciąż trwają prace nad nowymi metodami leczenia tocznia rumieniowatego układowego, które mogłyby zapewnić pacjentom całkowite wyleczenie. Obecny model leczenia tocznia rumieniowatego układowego koncentruje się na osiągnięciu trwałej remisji, kontrolowaniu objawów i zapobieganiu powikłaniom choroby. Toczeń rumieniowaty układowy ma tendencję do większej aktywności u pacjentów w wieku poniżej 40 lat i w pierwszych latach po rozpoznaniu, dlatego ważne jest regularne monitorowanie zmian przez lekarza po wykryciu objawów.
Czy można zarazić się toczniem rumieniowatym układowym od innej osoby?
Toczeń rumieniowaty układowy nie jest chorobą zakaźną, tj. nie przenosi się z człowieka na człowieka, więc nie ma potrzeby izolowania pacjentów z SLE. Toczeń rumieniowaty układowy ma charakter autoimmunologiczny (chorobie towarzyszy uszkodzenie zdrowych tkanek i narządów przez komórki układu odpornościowego).
