Czym jest opryszczka?
Opryszczka jest chorobą wirusową, która może dotknąć skórę i błony śluzowe narządów płciowych, jamy ustnej, oczu lub układu nerwowego. Istnieje około 100 gatunków herpeswirusów, z których osiem może atakować ludzki organizm. W przypadku podejrzenia choroby należy skonsultować się z lekarzem specjalistą chorób zakaźnych.
Czym jest opryszczka? 
Jak dochodzi do zakażenia opryszczką?
Opryszczka wargowa przenosi się poprzez całowanie lub dotykanie skóry w pobliżu ust. Do zakażenia dochodzi na skutek kontaktu z błonami śluzowymi i wydzielinami z ognisk zakażenia (owrzodzenia i pęcherze). Inne drogi przenoszenia wirusów opryszczki:
- stosunek seksualny (oralny, analny lub pochwowy). Opryszczka narządów płciowych u kobiet i mężczyzn przenosi się niezależnie od stosowania mechanicznych środków antykoncepcji (na przykład prezerwatyw), ponieważ wirus znajduje się w owrzodzeniach narządów płciowych;
- kontakt ze skórą. Wirus opryszczki pospolitej (HSV) może przenosić się poprzez kontakt z zakażoną skórą (na przykład uścisk dłoni);
- używanie wspólnych środków higieny osobistej. Opryszczka może przenosić się za pośrednictwem szczoteczek do zębów, pomadek do ust lub maszynek do golenia, jeśli przedmioty te wejdą w kontakt z zakażoną wydzieliną lub ranami. W przeciwieństwie do bakterii (na przykład chlamydii), wirus opryszczki dłużej pozostaje aktywny poza żywym organizmem i może przenosić się na skutek dzielenia się przedmiotami higieny osobistej;
- poród. Wirus HSV może zostać przeniesiony z matki na dziecko podczas porodu;
- karmienie piersią. Jeśli na skórze w okolicy piersi występują owrzodzenia i pęcherze, dziecko może zarazić się podczas karmienia.
Opryszczka narządów płciowych nie przenosi się za pośrednictwem desek sedesowych, pościeli, ręczników, mydła lub publicznych basenów. Niebezpieczeństwo związane z wirusem opryszczki polega jednak na tym, że może on przenieść się na zdrową osobę nawet gdy na skórze nie ma aktywnych ognisk infekcji.
Rodzaje wirusów opryszczki
Herpeswirusy dzieli się na typy, z których każdy powoduje określone choroby i występuje w różnych miejscach (na przykład twarz, narządy płciowe, jama ustna) i daje różne objawy.
| Rodzaje herpeswirusów | |||
| Typ | Charakterystyka | Objawy | Powikłania |
| HSV-1 | Wywołuje opryszczkę wargową, która występuje na ustach, języku i w jamie ustnej, oraz zapalenie jamy ustnej | Ból i podrażnienie warg, dziąseł, błon śluzowych policzków, uczucie pieczenia w jamie ustnej, plamy, owrzodzenia, pęcherze i rany w jamie ustnej | Zapalenie spojówek, zapalenie mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych |
| HSV-2 | Wywołuje opryszczkę narządów płciowych, która u mężczyzn atakuje prącie, mosznę i odbyt, a u kobiet ściany pochwy, wargi sromowe, szyjkę macicy i krocze | Zaczerwienienie, ból, swędzenie, dyskomfort i pieczenie w okolicy narządów płciowych, powiększenie i obrzęk węzłów chłonnych pachwinowych | Wielokrotne nawroty, zwłaszcza u osób z osłabionym układem odpornościowym (na przykład zakażonych wirusem HIV), przeniesienie wirusa z matki na dziecko w czasie porodu |
| HHV-3 (Varicella Zoster) | Wywołuje ospę wietrzną (przy pierwszym przedostaniu się do organizmu) i półpasiec (gdy wirus reaktywuje się na skutek osłabienia układu odpornościowego) | Ospa wietrzna objawia się czerwonymi, wypukłymi grudkami lub pęcherzami wypełnionymi płynem, gorączką, bólem głowy i utratą apetytu. Półpasiec powoduje zmiany na jednym obszarze ciała (na przykład na nodze lub ramieniu), swędzenie i pieczenie skóry oraz wrażliwość na światło. | Przewlekły ból, schorzenia neurologiczne (zapalenie mózgu, porażenie nerwu twarzowego, upośledzenie słuchu, zaburzenia równowagi) i infekcje bakteryjne skóry |
| HHV-4 (EBV, Wirus Epsteina-Barr) | Prowadzi do mononukleozy, w rzadkich przypadkach może być przyczyną nowotworów (rak nosa i gardła, chłoniak Burkitta), zespołu Guillaina-Barrégo. | Stan zapalny, ból i obrzęk gardła, przewlekłe zmęczenie, gorączka, wysypka skórna, powiększenie wątroby i śledziony. | Pęknięcie śledziony, zapalenie nerek lub mięśnia sercowego, niedokrwistość hemolityczna, choroby układu nerwowego (zapalenie mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych), zaburzenia rytmu serca, niedrożność (zwężenie) górnych dróg oddechowych. |
| HHV-5 (cytomegalowirus) | Jest najbardziej zakaźny z całej rodziny herpeswirusów i przenosi się poprzez kontakt z płynami ustrojowymi (w tym śliną, krwią, mlekiem matki, moczem i kałem) i kontakty seksualne. | Przewlekłe zmęczenie, bóle mięśni i głowy, zwiększona potliwość, powiększone węzły chłonne, wysypka na ciele, ból gardła | Wirus rozprzestrzenia się na narządy jamy brzusznej (żołądek, jelita, wątrobę), mózg i układ nerwowy. U osób z obniżoną odpornością może rozwinąć się zapalenie jelita grubego, zapalenie wątroby, zapalenie płuc i pogorszenie wzroku. |
| HHV-6 | Wywołuje rumień nagły u dzieci (tak zwana choroba szósta) | Gorączka (39,5-40,5 stopni Celsjusza), wymioty, biegunka, utrata apetytu, kaszel, ból gardła, katar, zapalenie oczu i powiek, powiększone węzły chłonne na szyi i z tyłu głowy, małe różowe lub czerwone plamki na błonie śluzowej gardła | Mogą wystąpić dreszcze u dzieci w wieku 6-18 miesięcy. |
| HHV-7 | Może powodować chorobę Hodgkina i łupież pstry | Wysypka skórna, gorączka, wymioty, biegunka, dreszcze | Powikłania są rzadkie i nie zostały potwierdzone naukowo |
| HHV-8 | Wywołuje mięsaka Kaposiego | U dzieci objawia się gorączką i wysypką skórną, u dorosłych – wzmożonym zmęczeniem, biegunką | Osłabienie układu odpornościowego |
Jednym z herpeswirusów, który czasami atakuje ludzi, jest wirus B. Przenosi się na ludzi poprzez ugryzienie zakażonej małpy i przekazywany jest przez neurony do mózgu, powodując stan zapalny (zapalenie mózgu) lub uszkodzenie mózgu.
Etapy rozwoju opryszczki
Wyróżnia się pięć głównych faz rozwoju opryszczki wargowej i opryszczki narządów płciowych. Etapy rozwoju opryszczki:
- Okres inkubacji. Początkowa faza rozwoju opryszczki rozpoczyna się w momencie przedostania się wirusa do organizmu, a kończy w momencie wystąpienia pierwszych objawów, okres inkubacji trwa zwykle od dwóch do 12 dni.
- Zakażenie pierwotne. Charakteryzuje się występowaniem następujących objawów: zaczerwienienie i podrażnienie skóry i błon śluzowych, bolesne pęcherze wypełnione płynem, gorączka.
- Sączenie pęcherzy. W trzecim stadium pęcherze zaczynają pękać, tworząc bolesne rany.
- Gojenie się ognisk zapalnych. Po czterech do sześciu dniach objawy stopniowo ustępują, owrzodzenia goją się i pokrywają się strupami.
- Zakażenie utajone. Wirus wchodzi w fazę utajoną, przemieszczając się do komórek nerwowych w okolicy głowy i pozostaje w organizmie w stanie nieaktywnym.
W niektórych przypadkach dochodzi do nawrotu, podczas którego wirus przechodzi z fazy utajonej do aktywnej. Aktywacja wirusa jest możliwa w przypadku osłabienia układu odpornościowego (na przykład podczas grypy), przewlekłego stresu, oparzeń słonecznych, urazów.
Objawy opryszczki
Wirus może atakować błony śluzowe narządów płciowych, odbytu, odbytnicy, jamy ustnej, skórę ud i pośladków. Inne objawy zakażenia wirusem opryszczki:
- pęcherze wypełnione płynem;
- krwawiące owrzodzenia i wysypka na ustach i ciele;
- ból, swędzenie i pieczenie w okolicy narządów płciowych;
- wydzielina z cewki moczowej i pochwy;
- bolesne oddawanie moczu;
- podwyższona temperatura;
- bóle głowy i mięśni;
- powiększone węzły chłonne w pachwinie, szyi, okolicy pach;
- ból gardła i jamy ustnej (nasilony podczas żucia i połykania);
- opuchnięte, zaczerwienione i krwawiące dziąsła;
- zwiększone rozdrażnienie i ciągłe uczucie zmęczenia.
U nastolatków i osób poniżej 20 roku życia opryszczka powoduje płytkie owrzodzenia w gardle i szary nalot na migdałkach. Opryszczka nosa może prowadzić do wycieku surowiczej wydzieliny z nosa i trudności w oddychaniu.
W miarę gojenia się owrzodzeń w ich miejscu tworzą się żółtawe strupy, które mogą swędzieć i boleć przy dotyku. W przypadku opryszczki wargowej owrzodzenia ustępują w ciągu 7-10 dni; w przypadku opryszczki narządów płciowych po upływie dwóch do czterech tygodni (w przypadku zakażenia pierwotnego) i trzech do siedmiu dni (w przypadku nawrotu).
Oznaki ostrzegawcze, które obejmują ból i mrowienie w nogach, udach i pośladkach, mogą wystąpić na kilka dni lub godzin przed nawrotem wirusa. Częstotliwość ponownych ataków wirusa zależy od osoby (średnio jeden nawrót HPV-1 i cztery do pięciu nawrotów HPV-2 rocznie).
Jak zdiagnozować opryszczkę?
W przypadku wystąpienia owrzodzeń i pęcherzy na ciele konieczna jest wizyta u lekarza pierwszego kontaktu, w przypadku opryszczki na pośladkach i narządach płciowych – u ginekologa (kobiety) lub urologa (mężczyźni). Metody diagnozowania zakażenia wirusem opryszczki:
- badanie fizykalne. Lekarz bada pęcherze i owrzodzenia, skórę i błony śluzowe;
- analiza dolegliwości. Podczas konsultacji lekarz pyta o kontakty z osobami zakażonymi, objawy (na przykład swędzenie, pieczenie, mrowienie), częstotliwość nawrotów infekcji;
- biopsja (pobranie chorej tkanki). Lekarz skieruje na biopsję, jeśli leczenie farmakologiczne nie okaże się skuteczne.
Pacjenta kieruje się również na badania laboratoryjne krwi w celu wykrycia aktywnego wirusa opryszczki lub przeciwciał opryszczki. W przypadku opryszczki na dziąsłach i języku lekarz pobiera wymaz z błon śluzowych jamy ustnej, w przypadku opryszczki narządów płciowych - z szyjki macicy i pochwy (u kobiet) oraz cewki moczowej (u mężczyzn).
Sposoby leczenia opryszczki
Opryszczka na twarzy, ciele i narządach płciowych jest nieuleczalna, przechodzi w fazę utajoną po pierwotnym zakażeniu i może utrzymywać się w organizmie przez całe życie. Maści i żele przepisuje się w celu leczenia opryszczki na ustach, natomiast w przypadku opryszczki na ciele przepisuje się doustne leki przeciwwirusowe.
Tabletki na opryszczkę pomagają przyspieszyć gojenie się ran i pęcherzy, zmniejszyć częstotliwość i czas trwania nawrotów oraz zmniejszyć prawdopodobieństwo przeniesienia wirusa na partnera. Tabletki i maści na opryszczkę należy stosować zgodnie ze wskazaniami lekarza.
Jak leczyć opryszczkę u dzieci?
Opryszczka może zostać przeniesiona na noworodka przez łożysko, poprzez drogi rodne matki podczas porodu lub poprzez kontakt z zakażonym dzieckiem. W rzadkich przypadkach może wystąpić senność, brak energii, przedłużające się wybudzanie po śnie, utrudniony lub przyspieszony oddech oraz zasinienie języka i skóry, co może wskazywać na obecność wirusa HSV u noworodka. Objawy zakażenia wirusem występują zwykle od jednego do trzech tygodni po porodzie:
- zapalenie mózgu;
- zapalenie wątroby;
- zapalenie płuc;
- bezdech (krótkotrwałe ustanie oddechu podczas snu);
- niedociśnienie (niskie ciśnienie krwi);
- zespół zaburzeń oddychania (obrzęk płuc spowodowany brakiem tlenu);
- napady drgawek.
U dzieci może rozwinąć się rozsiane wykrzepianie wewnątrznaczyniowe, które charakteryzuje się powstawaniem skrzepów krwi w małych i średnich naczyniach krwionośnych. Opryszczka u dziecka może również prowadzić do letargu – długiego snu, któremu towarzyszy słaby oddech i wolne tętno.
Leki przeciwwirusowe są przepisywane w celu leczenia dziecka z HSV. Konieczne jest również dożylne podawanie płynów (aby zapobiec odwodnieniu), wspomaganie oddychania (aby poprawić czynność płuc i zapobiec problemom z oddychaniem), leczenie zaburzeń krzepnięcia krwi i kontrolowanie drgawek.
Jak przyspieszyć proces gojenia opryszczki?
Przyspieszyć proces gojenia opryszczki pomoże przyjmowanie leków przepisanych przez lekarza, a także odpowiednia pielęgnacja pęcherzy i owrzodzeń na skórze i błonach śluzowych. Zalecenia dotyczące postępowania z ogniskami zakażenia opryszczką:
- branie ciepłej kąpieli przez 15-20 minut (bez zapachowych żeli, płynów i soli);
- noszenie luźnej odzieży wykonanej z naturalnych materiałów (aby zapobiec podrażnieniu pęcherzy);
- stosowanie zimnych okładów na owrzodzenia (w celu złagodzenia bólu).
Po kąpieli należy delikatnie osuszyć owrzodzenie chusteczką lub ręcznikiem, unikając ucisku lub tarcia. W celu złagodzenia bólu można stosować niesteroidowe leki przeciwzapalne.
Co powoduje nawroty opryszczki?
Do nawrotu wirusa prowadzi osłabienie układu odpornościowego (na przykład po operacji lub przeszczepie narządu). Inne czynniki ryzyka nawrotu opryszczki:
- przewlekły stres;
- podwyższona temperatura;
- ekspozycja na słońce;
- urazy lub uszkodzenia skóry;
- infekcje (na przykład grypa, przeziębienie);
- odwodnienie;
- niezrównoważona dieta;
- narażenie na suche, gorące lub zimne powietrze.
Zmiany hormonalne w okresie dojrzewania, ciąży lub menopauzy mogą prowadzić do nawrotu wirusa HSV. U kobiet możliwe jest również zakażenie wirusem HSV przed miesiączką i w jej trakcie.
Do czego może prowadzić nieleczona opryszczka?
Jeśli choroba nie jest leczona prawidłowo lub w odpowiednim czasie, istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia powikłań związanych z rozprzestrzenianiem się zakażenia na zdrową skórę i narządy wewnętrzne. Możliwe powikłania opryszczki:
- zastrzał (ropne zapalenie palca);
- infekcja oczu;
- obrzęk mózgu;
- utrata lub pogorszenie słuchu;
- zapalenie narządów wewnętrznych (na przykład wątroby, nerek).
Według danych WHO opryszczka trzykrotnie zwiększa ryzyko zakażenia ludzkim wirusem niedoboru odporności (HIV) (ze względu na osłabiony układ odpornościowy organizmu). Zakażenie wirusem HSV może również prowadzić do obrzęku i zapalenia cewki moczowej, pochwy, macicy, szyjki macicy i odbytnicy.
Czy można pozbyć się wirusa opryszczki na zawsze?
Niemożliwe jest trwałe pozbycie się wirusa HSV z organizmu – po zakażeniu wirus jest utajony (uśpiony) w komórkach nerwowych. Wirus opryszczki uaktywnia się pod wpływem czynników zewnętrznych (na przykład infekcji bakteryjnej, wychłodzenia lub urazu skóry), prowadząc do zaostrzenia i pojawienia się owrzodzeń i pęcherzy na skórze.
Czy tradycyjne metody leczenia pomagają zwalczyć opryszczkę?
Możliwość leczenia opryszczki środkami domowymi jest jednym z mitów na temat infekcji herpeswirusem. Leczenie opryszczki w domu za pomocą sody oczyszczonej lub roztworów soli, melisy lub czosnku jest nieskuteczne i może prowadzić do wystąpienia poważnych powikłań (na przykład uszkodzenia pęcherza i rozprzestrzeniania się infekcji).
Jakie witaminy należy przyjmować przy opryszczce?
Witaminy nie są lekami na opryszczkę, ale mogą być stosowane w celu wsparcia funkcjonowania układu odpornościowego i zmniejszenia ryzyka nawrotu choroby. Korzystne witaminy i mikroelementy na opryszczkę:
- kwasy tłuszczowe omega-3 (pomagają zmniejszyć przewlekły stan zapalny w organizmie);
- witamina C ( poprawia odporność);
- cynk (wydłuża okres remisji).
Korzystne są również witaminy z grupy B, które wspomagają zdrowy wzrost komórek, przyspieszają metabolizm i podnoszą poziom energii w organizmie. W przypadku zdiagnozowania infekcji lekarz może przepisać kompleks witamin i minerałów.
Dieta przy opryszczce
W przypadku infekcji wirusem HSV dieta powinna być zdrowa i zbilansowana, zawierać białka, tłuszcze i węglowodany, aby utrzymać prawidłową pracę organizmu.
| Dieta przy opryszczce | |
| Ryby | łosoś atlantycki, makrela |
| Mięso | kurczak i indyk bez skóry, cielęcina, królik |
| Warzywa | papryka słodka, marchewka, buraki, brokuły, biała i czerwona kapusta, cebula, dynia, bakłażan |
| Owoce | cytrusy (pomarańcze, mandarynki, cytryny), truskawki, mango, papaja |
| Kasze i zboża | owies, pszenica, kasza gryczana, bulgur |
| Nasiona i orzechy | nasiona lnu, chia, sezam, migdały, orzechy włoskie |
W przypadku opryszczki wargowej zaleca się wykluczenie z diety pikantnych i tłustych potraw, a także kwaśnych i gorzkich pokarmów, aby uniknąć podrażnienia wrzodów i nasilenia bólu. Wybieraj ciepłe lub chłodne potrawy, gotowane w wodzie lub na parze, lub rozdrobnione w blenderze do uzyskania konsystencji puree.
Profilaktyka opryszczki
Badania potwierdzają, że obrzezanie mężczyzn zapewnia ochronę przed opryszczką narządów płciowych. Nie jest możliwe zapobieganie zakażeniu wirusem HSV za pomocą antykoncepcji mechanicznej, ponieważ wirus może być przenoszony przez dotykanie pęcherzyków i owrzodzeń. Gdy wirus znajduje się w fazie aktywnej, zaleca się unikanie kontaktów seksualnych i całowania do czasu remisji.
Aby zapobiec opryszczce wargowej, należy zrezygnować z całowania, dzielenia się przedmiotami higieny osobistej oraz naczyniami z osobą zakażoną. Aby zmniejszyć ryzyko ponownego zakażenia wirusem HSV-1, należy wspomagać odporność poprzez zbilansowaną dietę i aktywność fizyczną, unikając wychłodzenia i przewiania.
