Niedobór żelaza prowadzi do zmniejszonej produkcji hemoglobiny, co z kolei powoduje niedotlenienie organizmu, niedokrwistość z niedoboru żelaza, ogólne osłabienie i pogorszenie stanu zdrowia.
Czym jest żelazo?
Żelazo (Fe) jest niezbędnym pierwiastkiem śladowym w organizmie, który odpowiada za oddychanie komórkowe i uczestniczy w procesach metabolicznych. Ten pierwiastek nie jest wytwarzany przez organizm samodzielnie, lecz dostaje się do niego wraz z pożywieniem.
Jaką rolę w organizmie pełni żelazo?
Żelazo wpływa na poziom energii, reguluje procesy żołądkowo-jelitowe i wzmacnia układ odpornościowy. Funkcje żelaza w organizmie:
- uczestniczy w produkcji hemoglobiny;
- wspiera układ nerwowy i funkcje poznawcze (aktywność umysłowa, pamięć, koncentracja);
- dostarcza organizmowi tlen;
- umożliwia metabolizm energetyczny;
- wzmacnia skórę, włosy i paznokcie.
Żelazo zawiera hormony produkowane przez tarczycę i trzustkę, więc jest niezbędne dla ich prawidłowego funkcjonowania. Ponadto żelazo bierze udział w metabolizmie cholesterolu, rozkładaniu toksyn i usuwaniu ich z organizmu.
U dzieci żelazo odgrywa ważną rolę w rozwoju fizycznym i psychicznym. Z powodu niedoboru żelaza w okresie aktywnego wzrostu organizmu dziecka może wystąpić opóźnienie w rozwoju psychowerbalnym.
Normy poziomu żelaza we krwi u dorosłych i dzieci
Poziom żelaza we krwi mierzy się w mikromolach na litr (µmol/L). Normy dla poziomu żelaza różnią się w zależności od płci i wieku.
| Norma poziomu żelaza we krwi | |
| Mężczyźni | 11,0-28,0 µmol/l |
| Kobiety | 6,6-26,0 µmol/l |
| Dzieci | 1-30 dni życia - 5,7-20,0 μmol/l 1-12 miesięcy - 4,8-19,5 μmol/l 1-3 lat - 5,2-16,5 μmol/l 4-9 lat - 4,5-17,2 μmol/l 9-16 lat - 4,8-24,7 μmol/L |
Objawy niedoboru żelaza
Niedobór żelaza (niedokrwistość z niedoboru żelaza, anemia) w organizmie daje różne objawy w zależności od stopnia niedoboru, wieku osoby i ogólnego stanu zdrowia.
Objawy niedokrwistości
- nasilone zmęczenie;
- bóle i zawroty głowy;
- duszności;
- ogólne osłabienie;
- utrata apetytu, zaburzenia smaku;
- szumy w uszach;
- kołatanie serca nawet przy umiarkowanym wysiłku fizycznym;
- bladość skóry;
- obniżona koncentracja i pamięć;
- pogorszenie stanu skóry (wysypka, utrata elastyczności skóry, suchość skóry);
- łamliwe paznokcie;
- wypadanie włosów;
- suchość błon śluzowych jamy ustnej i nosa;
- stale zimne stopy i dłonie;
- nerwowość, drażliwość;
- spadek energii, depresja;
- częste zapadanie na infekcje.
Niedokrwistość z niedoboru żelaza u kobiet może prowadzić do zaburzeń miesiączkowania (nieregularne miesiączki, obfite krwawienia). Niedobór żelaza jest szczególnie niebezpieczny w czasie ciąży, ponieważ może spowodować samoistne poronienie lub przedwczesny poród.
Jak podnieść poziom żelaza we krwi?
Żelazo we krwi można podnieść dzięki terapii lekowej, która polega na przyjmowaniu preparatów zawierających żelazo. Ważne jest, aby przyjmować suplementy żelaza zgodnie z zaleceniami lekarza, ponieważ dawkowanie i skład preparatu zależą od stopnia niedoboru, wieku pacjenta i obecności chorób współistniejących. Przy niewielkim niedoborze żelaza w organizmie lekarz może zalecić jedynie zmianę diety: spożywanie pokarmów bogatych w żelazo oraz witamin, które zwiększają jego wchłanianie.
Które pokarmy zawierają dużo żelaza?
Aby utrzymać prawidłowy poziom żelaza w organizmie, należy codziennie spożywać pokarmy, które zawierają wystarczającą ilość tego pierwiastka. Zalecane dzienne spożycie żelaza dla osoby dorosłej wynosi 18 mg.
| Tabela produktów bogatych w żelazo | |
| Źródło żelaza, 100 g | Ilość, mg |
| Podroby (wątroba, nerki, serce) | 4,8-7,0 |
| Owoce morza (ostrygi, omułki) | 7,0 |
| Sezam | 16,0 |
| Kapusta morska | 16,0 |
| Suszone owoce (suszone śliwki, suszone jabłka, morele) | 13,0-15,0 |
| Kakao (ciemna czekolada) | 13,9 |
| Soczewica | 11,8 |
| Soja | 9,7 |
| Groch | 7,0 |
| Orzeszki piniowe, orzeszki ziemne | 5,5 |
| Mięso (wołowina, wieprzowina) | 2,7 |
| Kasza gryczana | 3,6 |
| Komosa ryżowa, nasiona chia | 6,0 |
Dlaczego żelazo się nie wchłania?
Żelazo jest wchłaniane z przewodu pokarmowego, dlatego zaburzenia układu trawiennego (zapalenie żołądka, dysbakterioza, zapalenie dwunastnicy) mogą utrudniać jego wchłanianie. Wchłanianie żelaza utrudnia także niedobór witamin z grupy B (B6, B12), witaminy C i kwasu foliowego.
Żelazo może nie wchłaniać się prawidłowo również z powodu działania polifenoli, które znajdują się w herbacie, kawie, produktach mlecznych i pełnoziarnistych oraz niektórych warzywach (kukurydza, fasola). Nie zaleca się przyjmowania suplementów żelaza razem z suplementami wapnia, ponieważ wapń zmniejsza wchłanianie żelaza.
Jakie pokarmy usuwają żelazo z organizmu?
Niektóre pokarmy utrudniają wchłanianie żelaza przez organizm, dlatego podczas leczenia niedokrwistości z niedoboru żelaza należy wykluczyć je z diety. Pokarmy, które usuwają żelazo z organizmu, obejmują: pełne mleko, czarną herbatę, kawę, produkty piekarnicze, tłuste, pikantne i wędzone potrawy.
Objawy nadmiaru żelaza w organizmie
W dużych ilościach żelazo jest toksyczne dla organizmu – nagromadzenie tego pierwiastka we krwi i narządach wewnętrznych prowadzi do zakłócenia ich pracy, przyspieszonego utleniania tłuszczów, zaburzeń metabolizmu. Objawy nadmiaru żelaza:
- bóle stawów;
- uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej;
- zaburzenia rytmu serca;
- spadek libido;
- nudności po posiłku.
Ostry nadmiar żelaza (na przykład na skutek stosowania dużej dawki leków zawierających żelazo) może powodować zatrucie organizmu, któremu towarzyszą wymioty i biegunka. Ponadto duża ilość żelaza w organizmie negatywnie wpływa na wątrobę i trzustkę.
Badania poziomu żelaza: jak się je wykonuje i czemu służą?
Badanie poziomu żelaza może być zlecone przez lekarza dowolnej specjalności (lekarza ogólnego, neurologa, gastroenterologa, urologa lub chirurga). Odchylenia od normy mogą wskazywać na choroby układu sercowo-naczyniowego, zaburzenia trawienia lub zaburzenia czynności wątroby. Próbki krwi do badania poziomu żelaza pobiera się z żyły wyłącznie na czczo.
Przygotowanie do badań poziomu żelaza obejmuje
- powstrzymanie się od jedzenia na 8-12 godzin przed pobraniem krwi;
- powstrzymanie się od spożywania alkoholu na 24 godziny przed badaniem;
- powstrzymanie się od palenia tytoniu na dwie godziny przed badaniem;
- ograniczenie wysiłku fizycznego i stresu emocjonalnego na dzień przed badaniem.
Jeśli pacjent przyjmuje leki na stałe, ważne jest, aby poinformował o tym lekarza, ponieważ mogą one wpływać na wyniki. Lekarz interpretuje wyniki badań, biorąc pod uwagę indywidualne cechy organizmu, płeć, wiek i choroby współistniejące.
Poziom żelaza we krwi może być obniżony na skutek niewłaściwej diety, utraty krwi (obfite miesiączki u kobiet lub utrata krwi po operacji), długotrwałe stosowanie niektórych leków (antybiotyki, testosteron, leki rozrzedzające krew). Poziom żelaza we krwi spada również na skutek chronicznego stresu i przepracowania, a także zaburzeń wchłaniania (zaburzenia metabolizmu lub schorzenia układu pokarmowego).
